Niedowidzenie = Amblyopia = „Leniwe oko”
Niedowidzenie to stan, w którym występuje obniżona ostrość wzroku, nawet z najlepszymi soczewkami korygującymi i bez oczywistej przyczyny. Gałka oczna jest prawidłowo wykształcona anatomicznie. Niedowidzenie pojawia się najczęściej tylko w jednym z oczu. Niedowidzenie dotyka około 2,4 % populacji czyli około co 40 osobę. Mówi się, że niedowidzenie jest drugą, po nieskorygowanych wadach refrakcji, przyczyną obniżonej ostrości wzroku u dzieci i młodych dorosłych.
Ostrość wzroku
Definicja podaje, że u pacjentów z niedowidzeniem występuje obniżona ostrość wzroku. A zatem warto pochylić się nad wyjaśnieniem czym ona tak naprawdę jest. Ostrość wzroku to miara jakości widzenia. Zdolność oka do postrzegania dwóch punków jako oddzielne. Im większa ostrość wzroku tym więcej szczegółów oko jest w stanie zobaczyć. Ostrość wzroku mierzymy w gabinecie w warunkach standardowych (dotyczą one m.in. odległości i oświetlenia) na tablicy optotypów.
Podział niedowidzenia
Niedowidzenie możemy podzielić ze względu na przyczynę pojawienia się. Wyróżniamy:
- Niedowidzenie organiczne – niedowidzeniu towarzyszą zaburzenia struktur neuronalnych
- Niedowidzenie czynnościowe. Problem został wywołany:
– zezem,
– wadą refrakcji, najczęściej różnowzrocznością,
– zaburzeniami psychicznymi,
Niedowidzenie wywołane wadą refrakcji
Może powstać na skutek nieskorygowanej różnowzroczności lub astygmatyzmu.
Przykład 1. Jeśli jedno oko jest bardziej nadwzroczne, niż drugie (np. OP +4,00, a OL +1,00) to oko obarczone większą hiperopią nigdy nie zobaczy ostrego obrazu, ponieważ oko mniej nadwzroczne potrzebuje mniejszej akomodacji na każdą odległość. W konsekwencji w bardziej nadwzrocznym, nieskorygowanym oku rozwinie się niedowidzenie. Podłożem niedowidzenia jest fakt, że przez długi czas, niekiedy od momentu narodzin, mózg nie nauczył się przetwarzać prawidłowego obrazu z oka. Prawidłowy, wysokiej jakości obraz nigdy nie tworzył się na siatkówce oka.
Przykład 2. Powodem niedowidzenia może być także nieskorygowany astygmatyzm. U dziecka z nieskorygowanym astygmatyzmem (rzędu od 2,00 D lub więcej) może powstać niedowidzenie w obojgu oczach ze względu na brak obcowania z idealnie ostrym obrazem siatkówkowym. Ten rodzaj niedowidzenia jest na ogół niewielki, na poziomie Visusa o wartości 0,7. Na szczęście widzenie często ulega poprawie po zastosowaniu korekcji wzroku we wczesnych latach szkolnych.
Niedowidzenie wywołane zezem
Mechanizm przystosowawczy do zeza polega na wytłumieniu obrazu padającego na siatkówkę oka zezującego (odchylonego). Gdyby nie ten mechanizm adaptacyjny, pacjent widział by dwa zupełnie różne obrazy. Taki stan ma miejsce gdy zez pojawia się u osób dorosłych w wyniku porażenia nerwu wywołanego m.in. udarem. Podwójne widzenie jest stanem bardzo uciążliwym. Wówczas konieczne jest zastosowanie korekcji pryzmatycznej. W przypadku zezów pojawiających się u dzieci, rzadko kiedy występuje dwojenie obrazu. Natomiast ze względu na długotrwałe tłumienie, ostrość wzroku w oku zezującym może spać nawet do 0,1.
Leczenie niedowidzenia
Jeżeli zastanawiają się Państwo czy niedowidzenie warto leczyć to zdecydowanie warto. Żyjemy odpowiednio długo by zastanawiać się co będzie jak osiągniemy wiek 70-90 lat. W wieku dojrzałym dosięgają nas częściej różne choroby, w tym choroby układu wzrokowego. Należy zadbać o to, aby oboje oczu pracowało maksymalnie dobrze. Gdy w jednym oku pojawi się zaćma, drugie pozwoli na bezpieczne funkcjonowanie do czasu zabiegu. W przypadku niedowidzenia, wykrytego najczęściej w dzieciństwie, rolą rodzica jest zadbanie o to aby pomóc dziecku z niego wyjść.
Metody leczenia niedowidzenia
Wśród różnych metod leczenia niedowidzenia możemy wyróżnić:
- okluzję – czyli zasłanianie oka lepiej widzącego,
- terapię wzroku – ćwiczenia wzrokowe wykonywane w gabinecie lub w domu pod nadzorem specjalisty najczęściej optometrysty lub ortoptysty,
- penalizację optyczną – polegającą na zastosowaniu korekcji na oku dominującym, która ma za zadanie obniżyć ostrość wzroku oka prowadzącego,
- penalizację farmakologiczną – z wykorzystaniem atropiny, której celem jest zamazanie obrazu (oglądanego w bliskich odległościach) w oku dominującym, które wymusza obserwację okiem niedowidzącym.
Penalizacja optyczna
Może przebiegać z zastosowaniem soczewek kontaktowych, okularowych lub folii okluzyjnej.
Folie okluzyjne mają za zadanie czasowo obniżyć ostrość wzroku w oku dominującym do odpowiedniej wartości. Z folii wycina się kształt odpowiadający kształtowi soczewki i nakleja się na soczewkę okularową od wewnętrznej strony. Wewnętrzna strona jest mniej narażona na zabrudzenie i zerwanie. Specjalista może zalecić folię do ciągłego stosowania lub na czas ćwiczeń wzrokowych.
Zalety stosowania folii okluzyjnej:
- Folia nie upośledza widzenia obuocznego.
- Mniejszy wpływ na estetykę. Folie są mało widoczne.
- To stosunkowo niedrogie rozwiązanie w stosunku do innych metod penalizacji optycznej. Folia jest wielorazowego użytku i tania w zakupie.
Terapia wzroku w leczeniu niedowidzenia
Aby leczenie przebiegało maksymalnie efektywnie najlepiej jest połączyć okluzję/penalizację z ćwiczeniami oka niedowidzącego. Gdy oko dominujące jest zasłonięte warto pobudzać drugie oko, poprzez zmuszanie go do zadań wzrokowych tj. kolorowanki, wykreślanki, czytanie i inne. Należy pamiętać aby zadanie wzrokowe było dostosowane do wieku i możliwości pacjenta. Zadania jednooczne nie powinny wykorzystywać widzenia przestrzennego (np. układania klocków). Plan terapii wzrokowej układa terapeuta/optometrysta. To on planuje rodzaj ćwiczeń, długość ich trwania i kontroluje zmiany, które zachodzą w układzie wzrokowym.
Okluzja lub dysocjacja w terapii niedowidzenia
W leczeniu niedowidzenia większość ćwiczeń wzrokowych przeprowadza się w stanie okluzji oka dominującego lub dysocjacji obrazów pochodzących z obojga oczu, tak aby świadomie bodźcować oko niedowidzące.
Rodzaje obturatorów
Okluzja (wyłączenie) oka dominującego na czas prowadzonych ćwiczeń odbywa się poprzez zastosowanie obturatorów. Wyróżniamy kilka rodzajów obturatów, a każdy ma swoje wady i zalety.
Zasłonki są wielorazowego użytku. Stosuje się je w połączeniu z korekcją okularową.
Mogą być wykonane z tańszych materiałów lub bawełniane, które można wielokrotnie prać i się nie zmechacą.
Plastry mogą być stosowane zarówno przez użytkowników okularów jak i osoby, które okularów nie potrzebują.
Główną zaletą plastrów jest trudność samodzielnego zdejmowania ich przez małe dzieci, a wadą, że jest to produkt jednorazowy.
Występują w różnych wielkościach, kolorach i wzorach nawet brokatowych. Dostępne są z delikatniejszym lub mocniejszym klejem.
Zasłonka na gumce jest świetnym rozwiązaniem kiedy trzeba szybko zasłonić oko np. na czas wykonywanych ćwiczeń wzrokowych, a następnie zdjąć. Przy dłuższym noszeniu np. kilka godzin dziennie, będzie niewygodna
To obturator wielorazowego użytku.
Różne formy dysocjacji
Dysocjację obrazów, czyli ich rozdzielenie, można uzyskać poprzez zastosowanie:
- filtrów barwnych,
- soczewek pryzmatycznych,
- filtrów polaryzacyjnych,
- przegród/przysłon separujących,
- specjalnych urządzeń terapeutycznych.
Podczas wykonywanych ćwiczeń, pacjent powinien mieć otwarte jednocześnie oboje oczu w innym przypadku dysocjacja nie ma sensu.
- ćwiczymy oko niedowidzące z zachowaniem obuoczności (brak ryzyka upośledzenia widzenia obuocznego),
- działamy bezpośrednio na problem tłumienia oka.
- trudniejsze ćwiczenia do wykonywania dla pacjenta,
- trudniejsze ćwiczenia do zorganizowania przez terapeutę, ponieważ wymagają wykorzystania specjalnych przyrządów/urządzeń. Zatem terapia opierająca się o dysocjację obrazów częściej jest wykonywana w gabinecie niż zalecana do powtarzania w warunkach domowych.