Co to jest zez?
Zez jest niewłaściwym ustawieniem oczu. Ważne jest zaznaczenie, że dotyczy to obu oczu. Zez nigdy nie jest problemem wyłącznie jednego oka. Nawet jeśli częściej będziemy obserwować uciekanie tylko jednego oka.
Dla porównania:
- Nie martwimy się zbieżnością kół w motocyklach – w najgorszym przypadku może być problem z jednośladowością ale nie może być mowy o problemie ze zbieżnością.
- Zbieżność kół ustawiamy tylko w samochodzie, gdzie na jednej osi poruszają się dwa koła i mogą nie poruszać się dokładnie w tym samym kierunku wówczas będzie to powodowało niepotrzebne tarcie opon.
Podobnie jest z oczami:
- Jeżeli omawiamy ruchomość jednego oka nie możemy mówić o zezie. Jedno oko może mieć ograniczoną ruchomość w ale nie może mieć zeza.
- W przypadku dwojga oczu nie zastanawiamy się gdzie ale czy razem.
Zez jest wtedy gdy kierunek patrzenia jednego oka nie jest taki sam jak drugiego oka. Nie oznacza to, że oczy zawsze mają być ustawione równolegle. Jeżeli obserwujemy obraz z bliska nasze oczy muszą mieć ustawienie zbieżne ale nie będzie to oznaczać zezowania o ile kierunek patrzenia OP i OL będzie jednakowy – jedno i drugie oko będzie nakierowane na obserwowany obiekt.
“OP” i “OL” to często stosowane skróty
“OP” – oko prawe, “OL” – oko lewe.
Mike Wazowski nie może mieć zeza.
Rodzaje zezów
Jednym ze sposobów klasyfikacji zezów jest podział ze względu na kierunek. Dwoma podstawowymi typami zezów są zez rozbieżny i zbieżny.
Zez rozbieżny
Zez rozbieżny obserwujemy gdy jedno oko patrzy wprost na obiekt, a drugie oko odchyla się na zewnątrz – w kierunku skroni względem kierunku patrzenia pierwszego oka.
OP patrzy na wprost, a OL patrzy w lewo od kierunku patrzenia OP
lub
OL patrzy na wprost, a OP patrzy w prawo od kierunku patrzenia OL
Kilka istotnych faktów związanych z występowaniem zeza rozbieżnego
Zez rozbieżny
- jest powiązany z osłabionym napięciem mięśniowym;
- jeżeli występuje w postaci jawnej to zazwyczaj jedno oko jest mocno wychylone na zewnątrz;
- w większości daje się wyćwiczyć kontrolowanie ustawienia i zniesienie zezowania jawnego poprzez wprowadzenie do codziennej rutyny terapii wzroku;
- część pacjentów z zezem rozbieżnym nie będzie mieć żadnych innych problemów oprócz estetycznych;
- może potęgować krótkowzroczność;
- część pacjentów będzie zachowywać prawidłowe funkcje widzenia obuocznego;
- u wielu pacjentów będzie zachowana pełna ostrość wzroku w obu oczach;
Zez zbieżny
Mówiąc najprościej, zezowanie zbieżne obserwujemy kiedy jedno oko patrzy wprost na obiekt, a drugie oko odchyla się do wewnątrz od kierunku patrzenia pierwszego.
OP patrzy na wprost, a OL patrzy w prawo od kierunku patrzenia OP
lub
OL patrzy na wprost, a OP patrzy w lewo od kierunku patrzenia OL
Kilka istotnych faktów związanych z występowaniem zeza zbieżnego
Zez zbieżny:
- jest powiązany w nadmiernym napięciem mięśniowym;
- bywa niewielki (niezauważalny) ale mimo wszystko trudny do zniesienia ćwiczeniami;
- często powiązany z nadwzrocznością;
- będzie się objawiał w słabszym oku, w którym występuje większa wada nadwzroczności (plusowa);
- nawet niewielki będzie wpływał na widzenie obuoczne i powodował, że pacjent nie będzie osiągał prawidłowego stopnia widzenia przestrzennego;
- często jest powiązany z niedowidzeniem w jednym oku – brakiem pełnej ostrości.
Zez pionowy
Innymi typami zeza (ze względu na kierunek) są zezy pionowe.
Zez pionowy jest wtedy, kiedy jedno z oczu kieruje się w dół (lub w górę) względem kierunku patrzenia drugiego oka
Np. OP patrzy na wprost a OL na sufit, albo OL na wprost a OP na podłogę.
W przypadku zeza pionowego nawet niewielkie odchylenia i trudne do wyłapanie w gabinecie będzie skutkować:
- podwójnym widzeniem,
- rozmazaniem obrazu,
- męczliwością,
- zaburzoną oceną przestrzenną.
Mogą występować również różne połączenia zezów poziomych i pionowych – nazywamy je zezami skośnymi.
Np. OL patrzy na wprost a OP kieruje się do środka i w górę.
Podział zezów ze względu na stałość kąta (towarzyszący i porażenny)
Kiedy diagnozuję w gabinecie muszę rozróżnić zeza towarzyszącego od porażennego. Dotychczasowe informacje bardziej dotyczyły zeza towarzyszącego. Zez porażenny jest związany z zaburzoną ruchomością jednego z oczu. Porażenie mięśnia lub mięśni – uszkodzenie jego unerwienia – powoduje, że ruch (przeważnie jednej) gałki ocznej jest w jakimś kierunku ograniczony, osłabiony lub całkowicie zablokowany. W takim przypadku sprawdzam ruchomość (maksymalne wychylenia) każdej z gałek osobno. Jeżeli występuje ograniczenie ruchomości jednego z oczu w którymś kierunku spojrzenia, będzie ono ustawiało się w zezie w tym wybranym kierunku spojrzenia. Głównym sposobem leczenia w takim przypadku będzie zastosowanie pryzmatów, które przywrócą widzenie obuoczne.
Przykład: Kiedy OP ustawia się na wprost to OL ustawia się do środka z powodu osłabionego odwodzenia lewej gałki. Jednak kiedy pacjent kieruje wzrok w prawo to OP i OL będzie patrzyło wspólnie w tym samym kierunku – zez znika. Zezowanie nasila się i jest większe kiedy pacjent stara się patrzeć w stronę lewą. W takim przypadku pacjent może wykształcić adaptacyjne przekręcanie głowy względem kierunku patrzenia tak aby możliwe było patrzenie obojgiem oczu.
Dlaczego warto leczyć zeza?
Zezowanie warto leczyć zarówno u dzieci jak i dorosłych. Powodów dla których warto leczyć zeza jest mnóstwo. Opowiem o dwóch istotnych czyli przywróceniu funkcji obuocznych oraz kwestii związanej z wyglądem.
Przywrócenie funkcji obuocznych
Moim głównym argumentem za podjęciem się leczenia zeza jest przywrócenie prawidłowych funkcji obuocznych. Widzenie obuoczne jest:
- wzajemnym dopełnianiem się pola widzenia;
- nakładaniem się centralnej części pola widzenia z obojgu oczu;
- wzmacnianiem się ostrości i percepcji wzroku w centralnym polu widzenia;
- widzeniem przestrzennym – stereoskopowym – w części wspólnej pola widzenia;
Z reguły to widzenie stereoskopowe jest uznawane za najważniejszą funkcję widzenia obuocznego jednak równie ważne jest jednoczesne postrzeganie świata przez oboje oczu. Patrzenie zawsze wiąże się z interpretacją. Dzięki oczom poznajemy, rozumiemy i komunikujemy się ze światem. Wszystkie te czynności łatwiej mogą być wykonywane kiedy oczy współpracują. Dlatego wspólna (jednoczesna) percepcja jest dla mnie równie ważna co stereopsja.
Uroda
Większość z nas przykłada wagę do tego jak wygląda. Jawny (widoczny) zez wpływa negatywnie na nasz wizerunek co będzie odbijało się mimowolnie przynajmniej na naszym samopoczuciu. Nasze oczy czynnie uczestniczą w komunikacji z drugim człowiekiem. Zaburzenia zezowe wpływają negatywnie na odbieranie komunikatów wzrokowych. Zez w naszych oczach może powodować rozkojarzenie u osób, z którymi rozmawiamy – zwłaszcza nowo napotkanymi. Inne postrzeganie osób zezujących może wtórnie powodować izolowanie się i niechęć do komunikacji obniżenie samooceny i utrudnianie osiągania życiowych celów. W środowisku małych dzieci i młodzieży zez może wywoływać trudne sytuacje emocjonalne.
Pomimo, że jestem zwolennikiem i propagatorem tolerancji zwłaszcza w sferze dysfunkcji zdrowotnych to nie można zaprzeczyć, że musimy się wciąż jej uczyć i nasze pierwotne odruchy bywają z nią sprzeczne.
Poprawienie estetyki ustawienia gałek ocznych jest wystarczającym argumentem za leczeniem zeza również w przypadku kiedy nie osiągnie się przywrócenia widzenia obuocznego
Metody leczenia zeza
Prowadząc pacjentów stosuję bardzo zróżnicowane sposoby postępowania. Każdy przypadek zeza jest inny i nie istnieje jedno postępowanie dla wszystkich.
Zasłanianie oka
Dla części pacjentów zwłaszcza z niedowidzeniem i tłumieniem będzie to podstawowa metoda leczenia.
Dobór pryzmatów
Na temat doboru pryzmatów poświęciliśmy cały, osobny artykuł na naszej stronie, który serdecznie Państwu polecam. Pryzmaty mogą pełnić dwojaką funkcję. Stosuje się najczęściej u osób zezem i podwójnym widzeniem. Wówczas celem pryzmatu jest przesunięcie jednego z widzianych obrazów w to samo miejsce, w którym pacjent lokalizuje pierwszy obraz. Dzięki temu zabiegowi znacznie poprawia się komfort funkcjonowania osoby z zezem.
W naszym gabinecie stosujemy również pryzmaty podczas zajęć z terapii widzenia, których celem jest odbudowa świadomości drugie oka i drugiego obrazu, zwiększanie zakresów fuzyjnych i wiele innych funkcji.
Terapia wzroku
Autor artykułu: Maciej Trzcinowicz
Grafika: Julia Klaczkowska